महाभारतम्-09-शल्यपर्व-049

बलरामस्य बदरपाचनतीर्थगमनम्।। 1 ।। श्रुतावत्यरुन्धत्योर्महिमानुवर्णनम्।। 2 ।।

वैशम्पायन उवाच।	9-49-1x
ततस्तीर्थवरं रामो ययौ बदरपाचनाम्। तपस्विसिद्धचरितं यत्र कन्या धृतव्रता।।	9-49-1a 9-49-1b
भरद्वाजस्य दुहिता रुपेणाप्रतिमा भुवि। श्रुतावती नाम विभो कुमारी ब्रह्मचारिणी।।	9-49-2a 9-49-2b
तपश्चचार सात्युग्रं नियमैर्बहुभिर्वृता। भर्ता मे देवराजः स्यादिति निश्चित्य भामिनी।।	9-49-3a 9-49-3b
समास्तस्या व्यतिक्रान्ता बह्व्यः कुरुकुलोद्वह। चरन्त्या नियमांस्तांस्तांस्त्रीभिस्तीव्रान्सुदुश्चरान्।।	9-49-4a 9-49-4b
तस्यास्तु तेन वृत्तेन तपसा च विशाम्पते। भक्त्या च भगवान्प्रीतः परया पाकशासनः।।	9-49-5a 9-49-5b
आजगामाश्रमं तस्यास्त्रिदशाधिपतिः प्रभुः। आस्थाय रूपं विप्रर्षेर्वसिष्ठस्य महात्मनः।।	9-49-6a 9-49-6b
सा तं दृष्ट्वोग्रतपसं वसिष्ठं तपतां वरम्। आचारैर्मुनिभिर्दृष्टैः पूजयामास भारत।।	9-49-7a 9-49-7b
उवाच नियमज्ञा च कल्याणी सा प्रियंवदा। भगवन्मुनिशार्दूल किमाज्ञापयसि प्रभो।।	9-49-8a 9-49-8b
सर्वमद्य यथाशक्ति तव दास्यामि सुव्रत। शक्त्रभक्त्या च ते पाणिं न दास्यामि कथञ्चन।।	9-49-9a 9-49-9b
व्रतैश्च नियमैश्चैव तपसा च तपोधन। शक्रस्तोषयितव्यो वै मया त्रिभुवनेश्वरः।।	9-49-10a 9-49-10b
इत्युक्तो भगवान्देवः स्मयन्निव निरीक्ष्य ताम्। उवाच नियमं ज्ञात्वा सांत्वयन्निव भारत।।	9-49-11a 9-49-11b
उग्रं तपश्चरसि वै विदिता मेऽसि सुव्रते। यदर्थमयमारम्भस्तव कल्याणि हृद्गतः।।	9-49-12a 9-49-12b
तच्च सर्वं यथाभूतं भविष्यति वरानने। तपसा लभ्यते सर्वं यथाभूतं भविष्यति।।	9-49-13a 9-49-13b
यथा स्थानानि दिव्यानि विबुधानां शुभानने। तपसा तानि प्राप्याणि तपोमूलं महात्सुखम्।।	9-49-14a 9-49-14b
इति कृत्वा तपो घोरं देहं सन्न्यस्य मानवाः। देवत्वं यान्ति कल्याणि शृणुष्वैकं वचो मम।।	9-49-15a 9-49-15b
प़ञ्च चैतानि सुभगे बदराणि शुभव्रते। पचेत्युक्त्वा तु भगवाञ्जगाम बलसूदनः।।	9-49-16a 9-49-16b
आमन्त्र्य तां तु कल्याणीं ततो जप्यं जजाप सः। अविदूरे ततस्तस्मादाश्रमात्तीर्थमुत्तमम्।।	9-49-17a 9-49-17b
तच्च तीर्थं महाराज यत्र जप्यं जजाप सः। इन्द्रतीर्थेतिविख्यातं त्रिषु लोकेषु मानद।।	9-49-18a 9-49-18b
तस्य जिज्ञासनार्थं स भगवान्पाकशासनः। बदराणामपचनं चकार विबुधाधिपः।।	9-49-19a 9-49-19b
ततः प्रतप्ता सा राजन्वाग्यता विगतक्लमा। तत्परा शुचिसंवीता पावके समधिश्रयत्। अपचद्राजशार्दूल बदराणि महाव्रता।।	9-49-20a 9-49-20b 9-49-20c
तस्याः पचन्त्याः सुमहान्कालोऽगात्पुरुषर्षभ। न च स्म तान्यपच्यन्त दिनं च क्षयमभ्यगात्।।	9-49-21a 9-49-21b
हुताशनेन दग्धश्च यस्तस्याः काष्ठसञ्चयः। अकाष्ठमग्निं सा दृष्ट्वा स्वशरीरमथादहत्।।	9-49-22a 9-49-22b
पादौ प्रक्षिप्य सा पूर्वं पावके चारुदर्शना। दग्धौ दग्धौ पुनः पादावुपावर्तयतानघ।।	9-49-23a 9-49-23b
चरणे दह्यमाने च नाचिन्तयदनिन्दिता। दुःखं कमलपत्राक्षी महर्षिप्रियकाम्यया।।	9-49-24a 9-49-24b
न वैमनस्यं तस्यास्तु मुखभेदोऽथवाऽभवत्। शरीरमग्निना दीप्य जलमध्ये यथा स्थिता।।	9-49-25a 9-49-25b
तच्चास्याः पचने यत्नं न न्यवर्तत भारत। सर्वथा बदराण्येव पक्तव्यानीति कन्यका।।	9-49-26a 9-49-26b
सा तन्मनसि कृत्वैव महर्षेर्वचनं शुभा। अपचद्बदराण्येव न चापच्यन्त भारत।।	9-49-27a 9-49-27b
तस्यास्तु चरणौ वह्निर्ददाह भगवान्स्वयम्। न च तस्या मनोदुःखं स्वल्पमप्यभवत्तदा।।	9-49-28a 9-49-28b
अथ तत्कर्म दृष्ट्वाऽस्याः प्रीतस्त्रिभुवनेश्वरः। ततः सन्दर्शयामास कन्यायै रूपमात्मनः।।	9-49-29a 9-49-29b
उवाच च सुरश्रेष्ठस्तां कन्यां सुदृढव्रताम्। प्रीतोऽस्मि ते शुभे भक्त्या तपसा नियमेन च।।	9-49-30a 9-49-30b
तस्माद्योऽभिमतः कामः स ते सम्पत्स्यते शुभे। देहं त्यक्त्वा महाभागे त्रिदिवे मयि वत्स्यसि।।	9-49-31a 9-49-31b
इदं च ते तीर्थवरं स्थिरं लोके भविष्यति। सर्वपापापहं सुभ्रु नाम्ना बदरपाचनम्। विख्यातं त्रिषु लोकेषु ब्रह्मर्षिभिरभिप्लुतम्।।	9-49-32a 9-49-32b 9-49-32c
अस्मिन्खलु महाभागे शुभे तीर्थवरेऽनघे। त्यक्त्वा सप्तर्षयो जग्मुर्हिमवन्तमरुन्धतीम्।।	9-49-33a 9-49-33b
ततस्ते वै महाभागा गत्वा तत्र सुसंशिताः। वृत्त्यर्थं फलमूलानि समाहर्तुं ययुः किल।।	9-49-34a 9-49-34b
तेषां वृत्त्यर्थिनां तत्र वसतां हिमवद्वने। अनावृष्टिरनुप्राप्ता तदा द्वादशवार्षिकी।।	9-49-35a 9-49-35b
ते कृत्वा चाश्रमं तत्र न्यवसन्त तपस्विनः। अरुन्धत्यपि कल्याणी तपोनित्याऽभवत्तदा।।	9-49-36a 9-49-36b
अरुन्धतीं ततो दृष्ट्वा तीव्रं नियममास्थिताम्। अथागमत्त्रिनयनः सुप्रीतो वरदस्तदा।।	9-49-37a 9-49-37b
ब्राह्मं रूपं ततः कृत्वा महादेवो महायशाः। तामभ्येत्याब्रवीद्देवो भिक्षामिच्छाम्यहं शुभे।।	9-49-38a 9-49-38b
प्रत्युवाच ततः सा तं ब्राह्मणं चारुदर्शना। क्षीणोऽन्नसञ्चयो विप्र बदराणीह भक्षय।।	9-49-39a 9-49-39b
ततोऽब्रवीन्महादेवः पचस्वैतानि सुव्रते। इत्युक्ता साऽपचत्तानि ब्राह्मणप्रियकाम्यया। अधिश्रित्य समिद्धेऽग्नौ बदराणि यशस्विनी।।	9-49-40a 9-49-40b 9-49-40c
दिव्या मनोरमाः पुण्याः कथाः शुश्राव सा तदा। अतीता सा त्वनावृष्टिर्घोरा द्वादशवार्षिकी।।	9-49-41a 9-49-41b
अनश्नन्त्याः पचन्त्याश्च शृण्वन्त्याश्च कथाः शुभाः। दिनोपमः स तस्याथ कालोऽतीतः सुदारुणः।।	9-49-42a 9-49-42b
ततस्तु मुनयः प्राप्ताः फलान्यादाय पर्वतात्। ततः स भगवान्प्रीतः प्रोवाचारुन्धतीं ततः।।	9-49-43a 9-49-43b
उपसर्पस्व धर्मज्ञे यथापूर्वमिमानृषीन्। प्रीतोऽस्मि तव धर्मज्ञे तपसा नियमेन च।।	9-49-44a 9-49-44b
ततः सन्दर्शयामास स्वरूपं भगवान्हरः। ततोऽब्रवीत्तदा तेभ्यस्तस्याश्च चरितं महत्।।	9-49-45a 9-49-45b
भवद्भिर्हिमवत्पृष्ठे यत्तपः समुपार्जितम्। अस्यास्च यत्तपो विप्रा न समं तन्मतं मम।।	9-49-46a 9-49-46b
अनया हि तपस्विन्या तपस्तप्तं सुदुश्चरम्। अनश्नन्त्या पचन्त्या च समा द्वादश पारिताः।।	9-49-47a 9-49-47b
ततः प्रोवाच भगवांस्तामेवारुन्धतीं पुनः। वरं वृणीष्व कल्याणि यत्तेऽभिलषितं हृदि।।	9-49-48a 9-49-48b
साऽब्रवीत्पृथुताम्राक्षी देवं सप्तर्षिसंसदि। भगवान्यदि मे प्रीतस्तीर्थं स्यादिदमद्भुतम्।।	9-49-49a 9-49-49b
सिद्धदेवर्षिदयितं नाम्ना बदरपाचनम्। तथाऽस्मिन्देवदेवेश त्रिरात्रमुषितः शुचिः।।	9-49-50a 9-49-50b
प्राप्नुयादुपवासेन फलं द्वादशवार्षिकम्। एवमस्त्विति तां देवः प्रत्युवाच तपस्विनीम्।।	9-49-51a 9-49-51b
सप्तर्षिभिः स्तुतो देवस्ततो लोकं ययौ तदा। ऋषयो विस्मयं जग्मुस्तां दृष्ट्वा चाप्यरुन्धतीम्। अश्रान्तां चाविवर्णां च क्षुत्पिपासाऽसमायुताम्।।	9-49-52a 9-49-52b 9-49-52c
एवं सिद्धिः परा प्राप्ता अरुन्धत्या विशुद्धया। यथा त्वया महाभागे मदर्थे संशितव्रते।।	9-49-53a 9-49-53b
विशेषो हि त्वया भद्रे व्रते ह्यस्मिन्समर्पितः। तथा चेदं ददाम्यद्य नियमेन सुतोषितः। विशेषं तव कल्याणि प्रयच्छामि वरं वरे।।	9-49-54a 9-49-54b 9-49-54c
अरुन्धत्या वरस्तस्या यो दत्तो वै महात्मना। तस्य चाहं प्रभावेन तव कल्याणि तेजसा। प्रवक्ष्यामि परं भूयो वरमत्र यथाविधि।।	9-49-55a 9-49-55b 9-49-55c
यस्त्वेकां रजनीं तीर्थे वत्स्यते सुसमाहितः। सस्नात्वा प्राप्स्यते लोकान्देहन्यासात्सुदुर्लभान्।।	9-49-56a 9-49-56b
इत्युक्त्वा भगवान्देवः सहस्राक्षः प्रतापवान्। श्रुतावतीं ततः पुण्यां जगाम त्रिदिवं पुनः।।	9-49-57a 9-49-57b
गते वज्रधरे राजंस्तत्र वर्षं पपात ह। पुष्पाणां भरतश्रेष्ठ दिव्यानां पुण्यगन्धिनाम्।।	9-49-58a 9-49-58b
दवदुन्दुभयश्चापि नेदुस्तत्र महास्वनाः। मारुतश्च ववौ पुण्यः पुण्यगन्धो विशाम्पते।।	9-49-59a 9-49-59b
उत्सृज्य तु शुभा देहं जगामास्य च भार्यताम्। तपसोग्रेण तं लब्ध्वा तेन रेमे सहाच्युत।।	9-49-60a 9-49-60b
जनमेजय उवाच।	9-49-61x
का तस्या भगवन्माता क्व संवृद्धा च शोभना। श्रोतुमिच्छाम्यहं विप्र परं कौतूहलं हि मे।।	9-49-61a 9-49-61b
वैशम्पायन उवाच।	9-49-62x
भरद्वाजस्य विप्रर्षेः स्कन्नं रेतो महात्मनः। दृष्ट्वाऽप्सरसमायान्ती घृताचीं पृथलोचनाम्।।	9-49-62a 9-49-62b
स तु जग्राह तद्रेतः करेण जपतां वरः। तदाऽपतत्पर्णपुटे तत्र सा सम्भवत्सुता।।	9-49-63a 9-49-63b
तस्यास्तु जातकर्मादि कृत्वा सर्वं तपोधनः। नाम चास्याः स कृतवान्भरद्वाजो महामुनिः।।	9-49-64a 9-49-64b
श्रुतावतीति धर्मात्मा देवर्षिगणसंसदि। स्वे च तामाश्रमे न्यस्य जगाम हिमवद्वनम्।।	9-49-65a 9-49-65b
तत्राप्युपस्पृश्य महानुभावो वसूनि दत्त्वा च महाद्विजेभ्यः। जगाम तीर्थं सुसमाहितात्मा शक्रस्य वृष्णिप्रवरस्तदानीम्।।	9-49-66a 9-49-66b 9-49-66c 9-49-66d
।। इति श्रीमन्महाभारते शल्यपर्वणि ह्रदप्रवेशपर्वणि एकोनपञ्चाशोऽध्यायः।। 49 ।।

9-49-23 उपावर्तयत अग्रेऽग्रे प्रसारितवती।। 9-49-26 तच्चास्या वचनं नित्यमवर्तद्वृदि भारत इति झ.पाठः।। 9-49-49 एकोनपञ्चाशोऽध्यायः।। Template:Footer

Page is sourced from

sa.wikisource.org महाभारतम्-09-शल्यपर्व-049