महाभारतम्-09-शल्यपर्व-037

एकतद्वितत्रितनामकानां विप्राणां कथा।। 1 ।।

वैशम्पायन उवाच।	9-37-1x
तस्मान्नदीगतं चापि ह्युदपानं यशस्विनः। त्रितस्य च महाराज जगामाथ हलायुधः।।	9-37-1a 9-37-1b
तत्र दत्त्वा बहुद्रव्यं पूजयित्वा तथा द्विजान्। उपस्पृश्य च तत्रैव प्रहृष्टो मुसलायुधः।।	9-37-2a 9-37-2b
तत्र धर्मपरो ह्यासीत्त्रितः स सुमहातपाः। कूपे च वसता तेन सोमः पीतो महात्मना।।	9-37-3a 9-37-3b
तत्र चैनं समुत्सृज्य भ्रातरौ जग्मतुर्गृहान्। ततस्तौ वै शशापाथ त्रितो ब्राह्मणसत्तमः।।	9-37-4a 9-37-4b
जनमेजय उवाच।	9-37-5x
उदपानं कथं ब्रह्मन्कथं च सुमहातपाः। पतितः किं च सन्त्यक्तो भ्रातृभ्यां द्विजसत्तम।।	9-37-5a 9-37-5b
कूपे कथं च हित्वैनं भ्रातरौ जग्मतुर्गृहान्। कथं च याजयामास पपौ सोमं च वै कथम्। एतदाचक्ष्व मे ब्रह्मन्श्रोतव्यं यदि मन्यसे।।	9-37-6a 9-37-6b 9-37-6c
वैशम्पायन उवाच।	9-37-7x
आसन्पूर्वयुगे राजन्मुनयो भ्रातरस्त्रयः। एकतश्च द्वितश्चैव त्रितश्चादित्यसन्निभाः।।	9-37-7a 9-37-7b
सर्वे प्रजापतिसमाः प्रजावन्तस्तथैव च। ब्रह्मलोकजिताः सर्वे तपसा ब्रह्मवादिनः।।	9-37-8a 9-37-8b
तेषां तु तपसा प्रीतो नियमेन दमेन च। अभवद्गौतमो नित्यं पिता धर्मरतः सदा।।	9-37-9a 9-37-9b
स तु दीर्घेण कालेन तेषां प्रीतिमवाप्य च। जगाम भगवान्स्थानमनुरूपमिवात्मनः।।	9-37-10a 9-37-10b
राजानस्तस्य ये ह्यासन्याज्या राजन्महात्मनः। ते सर्वे स्वर्गते तस्मिंस्तस्य पुत्रानपूजयन्।।	9-37-11a 9-37-11b
तेषां तु कर्मणा राजंस्तथा चाध्ययनेन च। त्रितः स श्रेष्ठतां प्राप यथैवास्य पिता तथा।।	9-37-12a 9-37-12b
तथा सर्वे महाभागा मुनयः पुण्यलक्षणाः। अपूजयन्महाभागं यथास्य पितरं तथा।।	9-37-13a 9-37-13b
कदाचिद्वि ततो राजन्भ्रातरावेकतद्वितौ। यज्ञार्थं चक्रतुश्चिन्तां तथा वित्तार्थमेव च।।	9-37-14a 9-37-14b
तयोर्बुद्धिः समभवत्त्रितं गृह्य परन्तप। याज्यान्सर्वानुपादाय प्रतिगृह्य पशूंस्ततः। सोमं पास्यामहे हृष्टाः प्राप्य यज्ञं महाफलम्।।	9-37-15a 9-37-15b 9-37-15c
चक्रुश्चैवं तथा राजन्भ्रातरस्त्रय एव च। यथा ते तु परिक्रम्य याज्यान्सर्वान्पशून्प्रति। याजयित्वा ततो याज्याँल्लब्ध्वा तु सुबहून्पशून्।।	9-37-16a 9-37-16b 9-37-16c
याज्येन कर्मणा तेन प्रतिगृह्य विधानतः। प्राचीं दिशं महात्मान आजग्मुस्ते महर्षयः।।	9-37-17a 9-37-17b
त्रितस्तेषां महाराज पुरस्ताद्याति हृष्टवत्। एकतश्च द्वितश्चैव पृष्ठतः कालयन्पशून्।।	9-37-18a 9-37-18b
तयोश्चिन्ता समभवदेकतस्य द्वितस्य च। कथं च स्युरिमा गाव आवाभ्यां हि विना त्रितम्।।	9-37-19a 9-37-19b
तावन्योन्यं समाभाष्य एकतश्च द्वितश्च ह। यदूचतुर्मिथः पापौ तन्निबोध जनेश्वर।।	9-37-20a 9-37-20b
त्रितो यज्ञेषु कुशलस्तथा वेदेषु निष्ठितः। ततस्त्रितो बहुतरं गावः समुपलप्स्यते।।	9-37-21a 9-37-21b
तदावां सहितौ भूत्वा गाः प्रकाल्य व्रजावहे। त्रितोऽपि गच्छतां काममावाभ्यां वै विनाकृताः।।	9-37-22a 9-37-22b
वैशम्पायन उवाच।	9-37-23x
तेषामागच्छतां रात्रौ पथिस्थानां वृकोऽभवत्। तत्र कूपो विदूरेऽभूत्सरस्वत्यास्तटे महान्।।	9-37-23a 9-37-23b
अथं त्रितो वृकं दृष्ट्वा पथि तिष्ठन्तमग्रतः। तद्भ्यादपसर्पन्वै तस्मिन्कूपे पपात ह। अगाधे सुमहाघोरे सर्वभूतभयङ्करे।।	9-37-24a 9-37-24b 9-37-24c
त्रितस्ततो महाराज कूपस्थो मुनिसत्तमः। आर्तनादं ततश्चक्रे तौ तु शुश्रुवतुर्मुनी।।	9-37-25a 9-37-25b
त ज्ञात्वा पतितं कूपे भ्रातरावेकतद्वितौ। वृकत्रासाच्च लोभाच्च समुत्सृज्य प्रजग्मतुः।।	9-37-26a 9-37-26b
भ्रातृभ्यां पशुलुब्धाभ्यामुत्सृष्टः स महातपाः। उदपाने तदा राजन्निर्जले पांसुपंवृते।।	9-37-27a 9-37-27b
त्रित आत्मानमालक्ष्य कूपे वीरुत्तृणावृते। निमग्नं भरतश्रेष्ठ नरके दुष्कृती यथा।।	9-37-28a 9-37-28b
ततो ह्यचिन्तयत्प्राज्ञो मृतभूतो ह्यसोमपः। सोमः कथं तु पातव्य इहस्थेन मया भवेत्।।	9-37-29a 9-37-29b
स एवमभिसञ्चिन्त्य तस्मिन्कूपे महातपाः। ददर्श वीरुधं तत्र लम्बमानां यदृच्छया।।	9-37-30a 9-37-30b
पांसुग्रस्ते ततः कूपे न्यखनत्सलिलं मुनिः। अग्नीन्सङ्कल्पयामास होतॄनात्मानमेव च।।	9-37-31a 9-37-31b
ततस्तां वीरुधं सोमं सङ्कल्प सुमहातपाः। ऋचो जयूंषि सामानि मनसा चिन्तयन्मुनिः।।	9-37-32a 9-37-32b
ग्रावाणः शर्कराः कृत्वा प्रचक्रेऽभिषवं नृप। आज्यं च सलिलं चक्रे भागांश्च त्रिदिवौकसाम्।।	9-37-33a 9-37-33b
सोमस्याभिषवस्याग्रे प्रवृत्तस्तुमुलो ध्वनिः। स चाविशद्दिवं राजन्स्वरश्चैव त्रितस्त वै।।	9-37-34a 9-37-34b
समवाप च तं यज्ञां यथोक्तं ब्रह्मवादिभिः।।	9-37-35a
वर्तमाने महायज्ञे त्रितस्य सुमहात्मनः। आविग्नं त्रिदिवं सर्वं कारमं च न बुध्यते।।	9-37-36a 9-37-36b
ततः सुतुमुलं शब्दं शुश्रावाथ बृहस्पतिः। श्रुत्वा चैवाब्रवीत्सर्वान्देवान्देवपुरोहितः।।	9-37-37a 9-37-37b
त्रितस्य वर्तते यज्ञस्तत्र गच्छामहे सुराः। स हि क्रुद्धः सृजेदन्यान्देवानपि महातपाः।।	9-37-38a 9-37-38b
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य सहिताः सर्वदेवताः। प्रययुस्तत्र यत्रास्ते त्रितयज्ञश्च वर्तते।।	9-37-39a 9-37-39b
ते तत्र गत्वा विबुधास्तं कूपं यत्र स त्रितः। ददृशुस्तं महात्मानं दीक्षितं यज्ञकर्मसु।।	9-37-40a 9-37-40b
दृष्ट्वा चैनं महात्मानं श्रिया परमया युतम्। ऊचुश्चैनं महाभागं प्राप्ता भागार्थिनो वयम्।।	9-37-41a 9-37-41b
अथाब्रवीदृषिर्देवान्पश्यध्वं मां दिवौकसः। अस्मिन्प्रतिभये कूपे निमग्नं नष्टचेतसम्।।	9-37-42a 9-37-42b
ततस्त्रितो महाराज भागांस्तेषां यथाविधि। मन्त्रयुक्तान्समददात्तेन प्रीतास्तदाऽभवन्।।	9-37-43a 9-37-43b
ततो यथाविधि प्राप्तान्भागान्प्राप्य दिवौकसः। प्रीतात्मानो ददुस्तस्मै वरान्यान्मनसेच्छति।।	9-37-44a 9-37-44b
स तु वव्रे लवरं देवांस्त्रातुमर्हथ मामितः। यश्चाम्भोपस्पृशेत्कूपे स सोमपगतिं लभेत्।।	9-37-45a 9-37-45b
तत्र चोर्मिमती राजन्नुत्पपात सरस्वती। तयोत्क्षिप्तस्त्रितस्तस्थौ पूजयंस्त्रिदिवौकसः।।	9-37-46a 9-37-46b
तथेति चोक्त्वा विबुधा जग्मू राजन्यथाऽऽगताः। त्रितश्चाभ्यागमत्प्रीतः स्वमेव निलयं तदा।।	9-37-47a 9-37-47b
क्रुद्धस्तु स समासाद्य तावृषी भ्रातरौ तदा। उवाच परुषं वाक्यं शशाप च महातपाः।।	9-37-48a 9-37-48b
पशुलुब्धौ युवां यस्मान्मामुत्सृज्य प्रधावितौ। तस्माद्वृकाकृती रौद्रौ दंष्ट्रिणावभितश्चरौ।।	9-37-49a 9-37-49b
भवितारौ मया शप्तौ पापेनानेन कर्मणा। प्रसवश्चैव युवयोर्गोलाङ्गूलर्क्षवानराः।।	9-37-50a 9-37-50b
इत्युक्तेन तदा तेन क्षणादेव विशाम्पते। तथाभूतावदृश्येतां वचनात्सत्यवादिनः।।	9-37-51a 9-37-51b
तत्राप्यमितविक्रान्तः स्पृष्ट्वा तोयं हलायुधः। दत्त्वाच विविधान्देयान्पूजयित्वा च वै द्विजान्।।	9-37-52a 9-37-52b
उदपानं च तं वीक्ष्य प्रशस्य च पुनःपुनः। नदीगतमदीनात्मा प्राप्तो विनशनं तदा।।	9-37-53a 9-37-53b
।। इति श्रीमन्महाभारते शल्यपर्वणि ह्रदप्रवेशपर्वणि सप्तत्रिंशोऽध्यायः।। 37 ।।

9-37-6 याजयामास स्वार्थे णिच् यागं कृतवान्।। 9-37-8 सर्वे प्रजापतिसुताः प्रजापतय एव च इति क.पाठः।। 9-37-16 पशून्प्रतिपश्वर्थम्। दक्षिणार्था गाः प्राप्तुमित्यर्थः।। 9-37-18 त्रितश्चाकालयन्पशून् इति क.पाठः।। 9-37-23 पथिस्थाने वृकोऽभवदिति क.ङ.पाठः।। 9-37-45 यश्चेहोपस्पृशेदिति झ.पाठः।। 9-37-37 सप्तत्रिंशोऽध्यायः।। Template:Footer

Page is sourced from

sa.wikisource.org महाभारतम्-09-शल्यपर्व-037